Υπάρχουν στιγμές στην ιστορία των λαών και εθνών, μπροστά στις οποίες ο άνθρωπος στέκεται με δέος και υπερηφάνεια. Στιγμές, που ο λαός μας έφτασε σε μεγαλειώδη ύψη ανόδου και δημιουργίας. Στιγμές, που αποτελούν ορόσημα στην πορεία του έθνους. Υπάρχουν ιστορικά γεγονότα, που όχι μόνο δεν φθείρονται αλλά και ξεχωρίζουν περισσότερο για την ηθική τους επιβολή. Ας...
αποθέσουμε την ευγνωμοσύνη μας, σαν αγιοκέρι, στους αγνούς ήρωες του έπους του ’40.
Όταν άρχισα να γράφω τις πρώτες μου σκέψεις για τον πανηγυρικό λόγο της 28ης Οκτωβρίου, προβληματίστηκα για το τι θα πρέπει να εκφράζει σήμερα αυτός μου ο λόγος, έτσι ώστε να μην αποτελεί χιλιοειπωμένες αλήθειες, που μας γεμίζουν περιστασιακά με εθνική υπερηφάνεια και όταν φύγουμε από την εκκλησία όλα γίνονται σκόνη κι αγέρας.
Ο Πανηγυρικός σε μιας τέτοιας μοναδικής ημέρας τη μνήμη, πρέπει να εκφράζει το πανηγύρι των ψυχών των πανηγυριζόντων, αλλιώς είναι κούφιος λόγος, υποκριτική τέχνη προσβολής της μνήμης των ηρώων.
Πρέπει να εκφράζει την ομόψυχη θέληση να τιμήσουν ένα κορυφαίο γεγονός της ιστορίας που παραμένει στη συλλογική τους μνήμη ανεξίτηλα γραμμένο, ένα γεγονός που χάρη στην αγάπη και την φροντίδα των παλιών μεταλαμπαδεύεται στις ψυχές των νέων.
Πρέπει να εκφράζει και να συναντά τα συναισθήματα και τις σκέψεις, την συνείδηση της κοινότητος για την οποία εκφωνείται. Να συναντάται με τις ψυχές των ηρώων, όχι στο χώρο του συμβολικού και της φαντασίας, αλλά στο χώρο της πραγματικότητας, αφού για την Παράδοσή μας, ζωντανοί και τεθνεώτες αποτελούμε ένα σώμα, με αυτούς επικοινωνήσαμε πριν λίγο με τη δοξολογία.
Πρέπει να εκφράζει τη βούλησή μας να αλλάξουμε σαν άνθρωποί προτάσσοντας πάνω από το ατομικό το συλλογικό συμφέρον, γιατί είναι βέβαιο πως την ιστορική πορεία του ανθρώπου δεν την κατευθύνει η απραξία, δεν την γονιμοποίει η παθητικότητα, δεν την ευνοεί ο ατομισμός, αλλά ο κοινός αγώνας, η τόλμη για την επικράτηση των αρετών εκείνων που ανεβάζουν την κοινωνική ζωή σε υψηλότερα επίπεδα ελευθερίας και αγάπης.
Κυρίες και κύριοι
Ανήκω σε μία γενιά που στα πρώτα σχολικά της χρόνια τουλάχιστον , διδάχθηκε την ελληνική ιστορία με έναν τρόπο , όπου το ύφος εξιστόρησης των γεγονότων , μάλλον θα προκαλούσε ναυτία σε κάποιους σύγχρονους ιστορικούς.
Τώρα που το ξανασκέφτομαι πάντως , για τα χρόνια εκείνα , μια χαρά ήταν το ύφος της ιστορίας που διδάχθηκα, αφού η ιστορία ενός τόπου αναγκαστικά κινείται μεταξύ επιστήμης και συγκίνησης, αλήθειας και μύθου. Γιατί πώς αλλιώς θα μεγαλώσουν τα έθνη; πώς θα τα νταντέψεις στα πρώτα τους βήματα; πώς θα γλυκάνεις τις πληγές τους; πώς θα φωτίσεις τα σκοτάδια τους και πώς θα διώξεις τους εφιάλτες τους;
Δεν μεγαλώνουν οι λαοί αλλιώς, δεν μεγαλώνουν μόνο με πολιτικά… ορθές αλήθειες. Θέλουν και τα επίθετά τους και τα αισθήματά τους και τα θαυμαστικά τους. Τότε τουλάχιστον , το είχαμε ανάγκη, μία σταλιά χώρα, εκατόν τόσα χρόνια συγκροτημένοι σε κράτος, με έναν εμφύλιο που μας σπάραξε, μας τεμάχισε, μας ακύρωσε. Αν δεν περηφανευόταν και λιγάκι παραπάνω από το πρέπον , η ιστορία για τον Περικλή και τον χρυσό του αιώνα, πώς θα συνεχίζαμε; Και τι πάθαμε δηλαδή , με δύο τρεις υπερθετικούς επιπλέον;
Ένα παραμύθι λιγότερο, δεν μας κάνει απαραίτητα σοφότερους. Και σε τελική ανάλυση , έθνη χωρίς ήρωες -και της ειρήνης αλλά και του πολέμου- δεν υπάρχουν.
28η Οκτωβρίου 1940! Ένα ορόσημο στη ροή του χρόνου. Ορόσημο που έστησαν οι Έλληνες της γενιάς του ’40 μαχόμενοι στην Αλβανία υπέρ βωμών και εστιών με θαυμαστή αυταπάρνηση και νικηφόρα έκβαση. Και μάλιστα σε μια εποχή ζόφου που ο ουρανός της Ευρώπης είχε προ πολλού σκοτεινιάσει από τα νέφη της ναζιστικής βαρβαρότητας. Που η ψυχή του κόσμου γονάτιζε και ξεψυχούσαν οι ιδέες.
Αφυπνισμένη τότε η ιστορική μνήμη των Ελλήνων κραταίωνε το νου και την ψυχή και γινόταν για όλους κατηγορική προσταγή το προσκλητήριο των Σαλαμινομάχων : «Νυν υπέρ πάντων ο αγών».
Ήταν μια κορυφαία ιστορική στιγμή που οι δραματικές φιλαρέσκειες είχαν μηδενιστεί και η πλουραλιστική ανεξιθρησκία είχε κυριαρχήσει.
Εκείνοι που τότε βροντοφώναζαν «παρών» και πέρασαν τη δοκιμασία του στρατιώτη – μαχητή στ’ αλβανικά βουνά, δέχτηκαν την αναμέτρηση που τους επέβαλε ο επιδρομέας με ήρεμη αποφασιστικότητα, χωρίς ψεύτικο πάθος για προαιώνιους εχθρούς, χωρίς μίσος και αλαζονεία. Το αίσθημα που φλόγιζε την ψυχή τους ήταν η βαθιά οργή για την ιταμή προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και μια φανατική πίστη στο ιδανικό της ελευθερίας, που είχε καταπατηθεί στον ευρωπαϊκό χώρο.
Ο τοπικός πληθυσμός, και κυρίως οι γυναίκες των εμπολέμων περιοχών, ξεσηκώθηκε και μετέτρεψε τον εαυτό του σε υποζύγιο, να κουβαλά εφόδια εκεί που κανένα μέσο άλλο δεν μπορούσε να πάει. Γυναίκες παλαιάς κοπής, αρχαίου κάλλους και ήθους, μαθημένες στις κακουχίες της υπαίθρου, ψημένες στον ήλιο των αγρών και των βοσκότοπων, γυναίκες που δεν σύχναζαν σε σαλόνια, βιτρίνες και κομμωτήρια, μητέρες, αδελφές, γιαγιάδες, αυτές που άλλοτε κουβαλούσαν τα καυσόξυλα και τις προμήθειες του σπιτιού στις πλάτες τους, τώρα κουβαλούν πυρομαχικά και εφόδια. Δέρμα κατσιασμένο, μέση τσακισμένη από την σκληρή ζωή, μαλλιά γκρίζα, αχτένιστα. Άσχημες σύμφωνα με τα δικά μας νεωτερίστηκα πρότυπα, όμορφες όμως μέσα στην Ιστορία. Γυναίκες που ζαλωμένες πολεμοφόδια, τρόφιμα, ρουχισμό ανέβαιναν κι ανέβαιναν στις κακοτράχαλες βουνοκορφές της Πίνδου, κι ύστερα -ανάλαφρες σκιές- κατέβαιναν ζαλωμένες με ευλάβεια τα ζωντανά λείψανα πληγωμένων φαντάρων. Κι ένιωθαν στις πλάτες τους να τους βαραίνουν τα βογγητά του πόνου εναλλασσόμενα με το ρόχθο του θανάτου, κι όλα να ανακατεύονται με τη βροχή ή το χιόνι, τη λάσπη, το σκοτάδι.
Αυτές οι εικόνες της θυσίας, αγιογραφίες φωτεινές αχειροποίητες, «θα χαραχτούν στη μνήμη του έθνους, θα γίνουν όραμα συμβολικό, λιτανεία που πάει να καταθέσει το βαρύ τάξιμο στο θυσιαστήριο της ελευθερίας».
Παλικάρια περήφανα, ατρόμητα, ολιγαρκή. Μεροκαματιάρηδες, δουλευταράδες, αγρότες στην πλειοψηφία τους, μα και εργάτες, και τεχνίτες, και γραφιάδες, καλλιτέχνες, ποιητές και λόγιοι (ο μεγάλος ποιητής Σαραντάρης άφησε την τελευταία του πνοή μέσα στα χιόνια). Μεγαλωμένοι με Κολοκοτρώνηδες και Αθανάσιους Διάκους, με Κύριε ελέησον και Πάτερ ημών, με Παλαιολόγους, με Αλεξάνδρους και Λεωνίδες, αυτοί ήταν οι φαντάροι μας. Φτωχοί και ολιγαρκείς στην τσέπη, πλούσιοι στην καρδιά τους, ντροπαλοί στο βλέμμα, αγέρωχοι απέναντι στον εχθρό. Τέτοια παλικάρια έβγαζε τότες η πατρίδα μας. Και έτσι μπόρεσαν και άντεξαν στις κακουχίες του βουνού, στον χειμώνα που έσπερνε τον θάνατο περισσότερο και από τις ιταλικές σφαίρες, στην πείνα, στην ψείρα και την αρρώστια. Άλλοι στην θέση τους θα είχαν παραδοθεί. Αυτοί άντεξαν. Και νίκησαν.
Κυρίες και κύριοι
Εκείνες τις ζοφερές μέρες, το Μάη του ’41, κολάκεψε την περηφάνια μας το μήνυμα που απηύθυνε από το B.B.C. προς τους ναζί-συμπατριώτες του ο αντιναζιστής και αυτοεξόριστος τότε στο Λονδίνο μεγάλος Γερμανός συγγραφέας Τόμας Μαν.
«Μπροστά στα μεθυσμένα μάτια σας έχετε μια εικόνα που δημιουργεί φρίκη και αηδία, σε όποιον έχει ακόμα την αίσθηση της αξιοπρέπειας. Την παρανοϊκή και αποκρουστική εικόνα της σημαίας με την σβάστικα να κυματίζει στον Όλυμπο και στην Ακρόπολη. Το στήθος σας φουσκώνει από περηφάνια. Αλλά για ποιο πράγμα; Ένας μόνον Έλληνας αντιστέκεται σε έξι ή επτά από σας. Ότι το τολμά, ότι προστατεύει με το στήθος του το ιδανικό της ελευθερίας, αυτό είναι το εκπληκτικό και όχι η νίκη σας. Είσαστε υπερήφανοι για το ρόλο, που το παιχνίδι της ιστορίας σας υποχρεώνει να παίζετε, όταν σήμερα οι Θερμοπύλες σύμβολο της ανθρωπότητας, αναβιώνουν στον ίδιο τόπο; Οι αρχαίοι Έλληνες ξαναζούν, εσείς ποιοι είστε;»
Έτσι αξιολογήθηκε από τον Τόμας Μαν εκείνος ο αγώνας, που σταμάτησε τότε με την κατάληψη της Κρήτης.
Μα δεν άργησε να ωριμάσει η σκέψη για τη συνέχιση του και να φτερουγίσουν οι ελπίδες, πως «θα βρουν τα όνειρα εκδίκηση». Έτσι τον αγώνα της Αλβανίας και του Ρούπελ τον συνέχισαν εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες σε όλη τη διάρκεια της τριπλής κατοχής στις πόλεις, στα βουνά, στην έρημο της Αφρικής, στη θάλασσα και στον αέρα.
Η συνέχεια έδειξε ότι η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων πορεύθηκε τότε με ακέραια τη συνείδηση, πως σε κάποιες κρίσιμες στιγμές της ιστορικής πορείας τους περισσότερο από τη ζωή και το θάνατο βαραίνει το χρέος, η τιμή, η αξιοπρέπεια, η λευτεριά. Αυτά, αναφερόμενα σήμερα στους πανηγυρικούς λόγους, ίσως ν’ ακούγονται σαν λέξεις κενές ή και παραπλανητικές. Τότε όμως ήταν οι πρώτες ανθρώπινες αξίες, ήταν πλήρωμα και σκήνωμα ζωής.
Απευθυνόμενος στους νέους της σημερινής εποχής θα ήθελα να τους παρακαλέσω να μην καταλογίσουν αλαζονεία στη γενιά του ’40, που ανέβασε τον εαυτό της σε μυθικό βάθρο θεσμοθετώντας ως δεύτερη εθνική γιορτή την 28η Οκτωβρίου. Γιατί αυτό κανένας από τους «ήρωες» αυτού του θρύλου δεν το επεζήτησε. Κανένας τους δεν ύψωσε με αυθάδεια το κεφάλι, που αν δεν έχει αναχωρήσει, έχει προ πολλού λευκανθεί. Κανένας τους δεν κομπάζει για την συμμετοχή του σ’ εκείνο το κατόρθωμα. Τη λάμψη της ηρωικής τους ώρας τη φύλαξαν στα φυλλοκάρδια τους, για να ζεσταίνει τα άδοξα γηρατειά τους. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι την ξέχασαν, και πολύ λιγότερο ότι την απαρνήθηκαν.
Οι νέοι εκείνης της εποχής δεν είχαν προλάβει να γνωρίσουν τη ζωή. Είχαν προλάβει όμως να γνωρίσουν το πάθος για τη λευτεριά. Και αν δεν ήξεραν να πουν καθαρά και φιλοσοφημένα τη σκέψη τους, ήξεραν ότι μπορούσαν αυτή τη σκέψη να την κάνουν πράξη. Κι αυτό είχε αξία.
Εσείς οι σημερινοί νέοι πρέπει να συνειδητοποιήσετε ότι «κατέχω την πραγματικότητα» σημαίνει ότι «γνωρίζω την αλήθεια». Και η αλήθεια ετυμολογείται από το στερητικό άλφα και τη λήθη. Ή για να το διατυπώσουμε αντίστροφα αλήθεια χωρίς μνήμη δε νοείται. Και η μνημόνευση της 28ης Οκτωβρίου 1940 ως κυρίαρχης σηματοδότησης του Οκτωβρίου κάθε έτους , συντηρεί την αλήθεια με την εκπλήρωση του αυτονόητου χρέους μας προς όσους πραγμάτωσαν το «ΟΧΙ» στην Αλβανία και στο Ρούπελ και το ολοκλήρωσαν συνεχίζοντας τον αγώνα με την Εθνική Αντίσταση ως το τέλος της Κατοχής.
Ελληνίδες και Έλληνες, νέοι και νέες.
Ο ρατσισμός και ο φασισμός δεν είναι μια μακρινή ιστορία. Ας μην έχουμε την αυταπάτη ότι ξεμπερδέψαμε μια και καλή μ’ αυτόν όταν τελειώσαμε με το Χίτλερ. Με το Χίτλερ τελειώσαμε, όχι όμως και με το χιτλερισμό. Ο φασισμός, αν οι λαοί δεν έχουν τα μάτια τους ανοιχτά, μεταμορφώνεται συνεχώς προσπαθώντας να τους εξαπατήσει και να τους παρασύρει στο παιχνίδι του πολέμου και της αλληλοεξόντωσης.
Αν θέλουμε να σβηστεί για πάντα από τη μνήμη της ανθρωπότητας η ναζιστική θηριωδία, δεν αρκεί να την καταδικάζουμε σε εκδηλώσεις επετειακού χαρακτήρα σαν τη σημερινή. Πρέπει να επαγρυπνούμε και να πολεμάμε το φασισμό όπου και αν αυτός εκδηλώνεται: Στη δουλειά, στην πολιτική, στην οικονομία, στις εθνικές μειονότητες, στην επικοινωνία μας με τους άλλους λαούς, ιδιαίτερα τους γειτονικούς, ακόμα και μέσα στην ίδια μας την οικογένεια. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να επιδοθούμε σε μια ευγενική άμιλλα με τους άλλους λαούς και να πάρουμε απ’ αυτούς ό,τι καλύτερο έχουν, όπως κι αυτοί από το δικό μας. Μόνο έτσι θα μπορέσει να βαδίσει ολόκληρη η ανθρωπότητα χέρι-χέρι στο δρόμο της προόδου και της προκοπής.
Σήμερα οι κίνδυνοι αφανισμού του έθνους μας ως πολιτιστικής οντότητας και η μετατροπή του σε κάτι άλλο είναι υπαρκτοί. «Ο πραγματικός στόχος του παγκόσμιου εξουσιασμού είναι η αλλοίωση της εθνικής μας συνείδησης», γιατί μόνο έτσι νομίζει πως θα επιτύχει τους στόχους του. «Kι είναι σημαντική η ευκαιρία που μάς προσφέρει και πάλι η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου, γιατί όπως τότε οι αγωνιστές του ‘40 συνειδητοποίησαν τον κίνδυνο κι υψώθηκαν στα όρια της ελληνικής ηρωικής ψυχής, για να διαφυλάξουν τον εαυτό τους και την πατρίδα τους, έτσι κι εμείς απαιτείται να συνειδητοποιήσουμε τους κινδύνους που ύπουλα στην εποχή μας απειλούν την ύπαρξη μας... Kι έχοντας μπρος στα μάτια μας τα ηρωικά τους παραδείγματα, έχοντας συμπαραστάτη μας και βοηθό την αρχιστρατηγουσα Θεοτόκο, ας αρθούμε στο ύψος των περιστάσεων» με φρόνημα μαρτυρικό, ευγνωμονούντες αυτούς που μας έδειξαν το δρόμο
Ας στρέψουμε τη σκέψη μας ευλαβικά στην υπέρτατη θυσία εκείνων των Ελλήνων, που πρόσφεραν τη ζωή τους για την επιβίωση της Ελλάδας. Το παράδειγμα τους ας καθοδηγεί στο μέλλον τις νέες γενιές στο δρόμο της Ειρήνης και της Ελευθερίας. Και ας ηχεί στις καρδιές των νεότερων μορφοποιημένη γλωσσικά η βαριά κληρονομιά τους «θυμήσου, νεολαία, ότι η ζωή σου πρέπει να τελειώνει ή για την ελευθερία σου ή με την ελευθερία σου. Θυμήσου ότι αρχή της νίκης σου είναι η αντίσταση!»
Πανηγυρικός της 28ης Οκτωβρίου 1940
Από τον Ζήνωνα Σατραζέμη
Κατερίνη
28/10/2014
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου